فرهنگ انتظار
شنبه, ۲ فروردين ۱۳۹۳، ۰۱:۱۱ ب.ظ
فرهنگ انتظار
نویسنده : آیت الله ناصری دولت آبادی
یکی
از راه‌های به یاد امام بودن، تجدید عهد با آن بزرگوار است؛ بلکه از
زیباترین جلوه‌های یاد امام مهدی(ع) در زندگی منتظران، آن است که هر روز با
او تجدید عهد کرده، پیمان وفاداری ببندند و نیز استواری خود را بر آن عهد
اعلام کنند. کسی که دعای عهد را پیوسته بخواند و از عمق جان به مضامین آن
پایبند باشد، هرگز به سستی گرفتار نمی‌شود و در تحقق آرمان‌های امام و
زمینه‌سازی برای ظهور آن بزرگوار، لحظه‌ای از پای نمی‌نشیند.
ا. همگامان شهدای بدر و احد: امام سجاد(ع) فرمود: «هر کس که در زمان غیبت غائب ما بر ولایت ما ثابت قدم بماند، خداوند اجر هزار شهید از شهدای بدر و احد را به او عطا می‌کند».1
ارزش شهدای بدر را ـ که اسلام بنا بر حمایت آنان قوّت یافت ـ نمی‌توان بیان کرد؛ امّا بنابراین حدیث شریف، متظران حضرت حجت(ع) که در زمان غیبت و طولانی شدن آن، بر ولایت اهل بیت(ع) پایدار می‌مانند، ثواب یک هزار نفر از شهیدان غزوه‌های بدر و احد را احراز خواهند کرد و این، نشان‌دهندة ارزش منتظران در مکتب الهی تشیّع است.
2. روزه‌دران شب زنده‌دار: حضرت باقر(ع) در حدیثی شریف که در شماری از جوامع روایی وارده شده است، دربارة ارزش منتظران فرمود: «بدانید کسی که منتظر این امر [= ظهور امام زمان] باشد، ثواب کسی را دارد که روزها را روزه داشته و شب‌ها به عبادت الهی بر پای ایستاده باشد».2
3. همراهی پیامبر اعظم(ص): از رسول گرامی اسلام(ص) دربارة منتظران پرسیدند؛ حضرت، چنین فرمود: «او مانند کسی است که همراه [حضرت] قائم، در خیمة آن حضرت [آماده به خدمت] باشد. آنگاه حضرت صادق(ع)، پس از تأملی کوتاه فرمود: او مانند کسی است که همراه رسول الله(ص) بوده است.» 3
4. راه نجات از هلاکت: حضرت امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید:
«مثل این فرزمند من... در این امّت، همانند حضرت خضر و حضرت ذوالقرنین است. به خدا قسم! او غیبتی خواهد داشت که در آن، هیچ کس از هلاکت نجات نمی‌یابد، مگر آن کس که خداوند او را بر اعتقاد به امامت امامان پایدار دارد و به دعا برای تعجیل در فرج آن حضرت موفق سازد».4
5. برترین مردمان: امام سجاد(ع) فرمود: «آنان که زمان غیبت او زندگی می‌کنند و به امامت او اعتقاد داشته و منتظر ظهور او هستند، از مردمان همة زمان‌ها برتر می‌باشند».5
اینک برخی از حکمت‌های آن را برمی‌شماریم:
اوّل: دینداری در دورة آخرالزمان، حقیقتاً دشوار است؛ به طوری که در برخی روایات شخص منتظر را به کسی تشبیه کرده‌اند که گویی از آتش در دست دارد یا می‌خواهد بوته خاری را با دست از زمین در آورد.
دوم: طبق روایات، ارزش اعمال به نیات آن است. هر چه نیت، خالص‌تر و بزرگ‌تر باشد، ارزش عمل بیشتر است. ارزش انتظار نیز، متناسب با منتظَر (امر مورد انتظار) شکل می‌گیرد. اگر کسی منتظِر کسب مدرک تحصیلی باشد، انتظار او به اندازة مدرک تحصیلی ارزش دارد. اگر شخص دیگری منتظر زیارت خانة خداوند باشد، ارزش معنوی انتظار او به اندازة زیارت خانة خداوند است.
شخص منتظر در انتظار ظهور مهدی فاطمه(ع) تحقق همة خوبی‌ها را در عالم و برای همة مخلوقات در جان خود می‌پرورد. انسان منتظر در اثر این انتظار، ارزشی والا پیدا می‌کند؛ ارزش و مقامی که در اثر آن، همراه و همگام اولیای الهی از خاتم پیامبران تا خاتم اوصیا، هم رتبة شهدای بدر و احد، هم‌دوش اصحاب پیامبر اکرم(ص) و مانند کسی است که تمام عمر به روزه‌داری و تهجّد پرداخته است.
سوم: از روایت پیامبر اکرم(ص) می‌توان فهمید که آنان برترین مردم دوران‌ها هستند. آن حضرت به امیرمؤمنان، علی(ع) فرمود: «ای علی! بدان که شگفت‌انگیزترین ایمان‌ها در مردم و بزرگ‌ترین یقین‌ها در ایشان از آنِ گروهی در آخرالزمان است که پیامبر را درک نکرده‌اند و امام هم از دیدگانشان پوشیده است و به سیاهی روی سفیدی (نوشته‌های روی کاغذ) ایمان آورده‌اند».6
چنانکه در بخش قبلی گذشت، انتظار ارزشی بس والا و عظیم دارد که دستیابی به این جایگاه، وظایفی را بر دوش انسان قرار می‌دهد. در روایات و بیانات پیشوایان دین، وظایف فراوانی برای منتظران ظهور بیان شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
ابونصر خدمتگزار امام حسن عسکری(ع) می‌گوید:
بیش از غیبت امام مهدی(ع) خدمت آن حضرت رسدیم. امام مهدی(ع) از من پرسید: «آیا مرا می‌شناسی؟» پاسخ دادم: آری، شما سرور من، فرزند سرور من هستید. امام فرمود: «مقصود من چنین شناختی نبود». گفتم: خودتان بفرمایید. امام فرمود: «من آخرین جانشین پیامبر خدا هستم. خداوند به واسطة [برکت] من، بلا را از خاندان و شیعیانم دور می‌کند».7
در این روایت و امثال آن، حضرت مسیر معرفت امام را مشخص کرده و گویی می‌فرماید: باید جایگاه امام در مجموعه نظام هستی شناخته شود و رابطه امام با پیامبر و نبوت درک شود.
از دیگر ابعاد معرفت امام، شناختن سیره و صفات امام است. این بعد از شناخت، تأثیر گسترده‌ای در رفتار و خلق و خوی منتظر می‌گذارد. پرواضح است هر اندازه معرفت انسان به جایگاه امام و به زوایای گوناگون زندگی امام و حجّت الهی بیشتر و عمیق‌تر باشد، آثار آن در بخش‌های گوناگون زندگی بیشتر خواهد بود.
آری؛ ادّعا در انتظار و تشیّع کافی نیست؛ بلکه باید اقتدا کرد. راه اقتدا کردن، همان تهذیب نفس است. در این میان اخلاص در عمل، نقش به سزایی دارد.
اگر هر یک از منتظران، می‌توانند ثواب هزار تن از شهدای بدر را در کارنامة خود داشته باشند، واضح است که باید با آنان سنخیت داشته باشند؛ لذا اصلاح نفس و اخلاص در عمل، یکی از مهم‌ترین وظایف منتظران در دوران غیبت به شمار می‌رود.
امام ششم(ع) فرمود: «هر کس دوست دارد از یاران قائم باشد، باید در حالی که منتظر است، اعمال صالح انجام دهد و ورع پیشه کند».9
آری؛ از منتظران مصلح، جز این توقع نیست که از امام الگوپذیری کرده و خود نیز صالح باشند. در غیر این صورت وقتی سنخیتی میان این دو نباشد نسبتی هم، چه پیش از ظهور و چه پس از ظهور میان شیعه و امام برقرار نمی‌شود.
3. یاد امام
آنچه پایداری در راه انتظار را به دنبال دارد و منتظران را در کسب معرفت و پیروی از آن بزرگوار یاری می‌کند، پیوستگی و ارتباط مداوم با آن طبیب جان‌هاست.
یاد امام، در قالب‌های متعددی سفارش شده است؛ از جمله زمزمه کردن دعای عهد در چهل بامداد، دعا برای فرج امام زمان(ع)، صدقه دادن برای سلامتی حضرت، خواندن دعای ندبه و... به راستی وقتی آن امام مهربان، همیشه و همه جا به حال شیعیان خود نظر دارد و لحظه‌ای آنها را از یاد نمی‌برد، آیا رواست که دلدادگان روی او، به دنیا و تعلقات آن سرگرم شده، از آن عزیز، غافل و بی‌خبر بمانند؟ آیا راه و رسم دوستی و محبّت این نیست که در همه حال او را بر خود و دیگران مقدم بدارند؟
یکی از راه‌های به یاد امام بودن، تجدید عهد با آن بزرگوار است؛ بلکه از زیباترین جلوه‌های یاد امام مهدی(ع) در زندگی منتظران، آن است که هر روز با او تجدید عهد کرده، پیمان وفاداری ببندند و نیز استواری خود را بر آن عهد اعلام کنند. کسی که دعای عهد را پیوسته بخواند و از عمق جان به مضامین آن پایبند باشد، هرگز به سستی گرفتار نمی‌شود و در تحقق آرمان‌های امام و زمینه‌سازی برای ظهور آن بزرگوار، لحظه‌ای از پای نمی‌نشیند و به راستی، شایستة حضور در میدان یاری آن ذخیرة الهی خواهد بود.
امام صادق(ع) فرمود: «هر کس چهل بامداد خدا را با این عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبرش بیرون آورد [تا قائم(ع) را یاری دهد]... ».10
خلاصه اینکه باید روز و هفته و ماه و سال و تمام لحظات زندگیمان، از نام و یاد حضرت آکنده باشد.
فضیلت انتظار و ارزش منتظر
ا. همگامان شهدای بدر و احد: امام سجاد(ع) فرمود: «هر کس که در زمان غیبت غائب ما بر ولایت ما ثابت قدم بماند، خداوند اجر هزار شهید از شهدای بدر و احد را به او عطا می‌کند».1
ارزش شهدای بدر را ـ که اسلام بنا بر حمایت آنان قوّت یافت ـ نمی‌توان بیان کرد؛ امّا بنابراین حدیث شریف، متظران حضرت حجت(ع) که در زمان غیبت و طولانی شدن آن، بر ولایت اهل بیت(ع) پایدار می‌مانند، ثواب یک هزار نفر از شهیدان غزوه‌های بدر و احد را احراز خواهند کرد و این، نشان‌دهندة ارزش منتظران در مکتب الهی تشیّع است.
2. روزه‌دران شب زنده‌دار: حضرت باقر(ع) در حدیثی شریف که در شماری از جوامع روایی وارده شده است، دربارة ارزش منتظران فرمود: «بدانید کسی که منتظر این امر [= ظهور امام زمان] باشد، ثواب کسی را دارد که روزها را روزه داشته و شب‌ها به عبادت الهی بر پای ایستاده باشد».2
3. همراهی پیامبر اعظم(ص): از رسول گرامی اسلام(ص) دربارة منتظران پرسیدند؛ حضرت، چنین فرمود: «او مانند کسی است که همراه [حضرت] قائم، در خیمة آن حضرت [آماده به خدمت] باشد. آنگاه حضرت صادق(ع)، پس از تأملی کوتاه فرمود: او مانند کسی است که همراه رسول الله(ص) بوده است.» 3
4. راه نجات از هلاکت: حضرت امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید:
«مثل این فرزمند من... در این امّت، همانند حضرت خضر و حضرت ذوالقرنین است. به خدا قسم! او غیبتی خواهد داشت که در آن، هیچ کس از هلاکت نجات نمی‌یابد، مگر آن کس که خداوند او را بر اعتقاد به امامت امامان پایدار دارد و به دعا برای تعجیل در فرج آن حضرت موفق سازد».4
5. برترین مردمان: امام سجاد(ع) فرمود: «آنان که زمان غیبت او زندگی می‌کنند و به امامت او اعتقاد داشته و منتظر ظهور او هستند، از مردمان همة زمان‌ها برتر می‌باشند».5
حکمت فضیلت انتظار
اینک برخی از حکمت‌های آن را برمی‌شماریم:
اوّل: دینداری در دورة آخرالزمان، حقیقتاً دشوار است؛ به طوری که در برخی روایات شخص منتظر را به کسی تشبیه کرده‌اند که گویی از آتش در دست دارد یا می‌خواهد بوته خاری را با دست از زمین در آورد.
دوم: طبق روایات، ارزش اعمال به نیات آن است. هر چه نیت، خالص‌تر و بزرگ‌تر باشد، ارزش عمل بیشتر است. ارزش انتظار نیز، متناسب با منتظَر (امر مورد انتظار) شکل می‌گیرد. اگر کسی منتظِر کسب مدرک تحصیلی باشد، انتظار او به اندازة مدرک تحصیلی ارزش دارد. اگر شخص دیگری منتظر زیارت خانة خداوند باشد، ارزش معنوی انتظار او به اندازة زیارت خانة خداوند است.
شخص منتظر در انتظار ظهور مهدی فاطمه(ع) تحقق همة خوبی‌ها را در عالم و برای همة مخلوقات در جان خود می‌پرورد. انسان منتظر در اثر این انتظار، ارزشی والا پیدا می‌کند؛ ارزش و مقامی که در اثر آن، همراه و همگام اولیای الهی از خاتم پیامبران تا خاتم اوصیا، هم رتبة شهدای بدر و احد، هم‌دوش اصحاب پیامبر اکرم(ص) و مانند کسی است که تمام عمر به روزه‌داری و تهجّد پرداخته است.
سوم: از روایت پیامبر اکرم(ص) می‌توان فهمید که آنان برترین مردم دوران‌ها هستند. آن حضرت به امیرمؤمنان، علی(ع) فرمود: «ای علی! بدان که شگفت‌انگیزترین ایمان‌ها در مردم و بزرگ‌ترین یقین‌ها در ایشان از آنِ گروهی در آخرالزمان است که پیامبر را درک نکرده‌اند و امام هم از دیدگانشان پوشیده است و به سیاهی روی سفیدی (نوشته‌های روی کاغذ) ایمان آورده‌اند».6
وظایف منتظر
چنانکه در بخش قبلی گذشت، انتظار ارزشی بس والا و عظیم دارد که دستیابی به این جایگاه، وظایفی را بر دوش انسان قرار می‌دهد. در روایات و بیانات پیشوایان دین، وظایف فراوانی برای منتظران ظهور بیان شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. شناخت امام
ابونصر خدمتگزار امام حسن عسکری(ع) می‌گوید:
بیش از غیبت امام مهدی(ع) خدمت آن حضرت رسدیم. امام مهدی(ع) از من پرسید: «آیا مرا می‌شناسی؟» پاسخ دادم: آری، شما سرور من، فرزند سرور من هستید. امام فرمود: «مقصود من چنین شناختی نبود». گفتم: خودتان بفرمایید. امام فرمود: «من آخرین جانشین پیامبر خدا هستم. خداوند به واسطة [برکت] من، بلا را از خاندان و شیعیانم دور می‌کند».7
در این روایت و امثال آن، حضرت مسیر معرفت امام را مشخص کرده و گویی می‌فرماید: باید جایگاه امام در مجموعه نظام هستی شناخته شود و رابطه امام با پیامبر و نبوت درک شود.
از دیگر ابعاد معرفت امام، شناختن سیره و صفات امام است. این بعد از شناخت، تأثیر گسترده‌ای در رفتار و خلق و خوی منتظر می‌گذارد. پرواضح است هر اندازه معرفت انسان به جایگاه امام و به زوایای گوناگون زندگی امام و حجّت الهی بیشتر و عمیق‌تر باشد، آثار آن در بخش‌های گوناگون زندگی بیشتر خواهد بود.
2. الگوپذیری و اقتدا
آری؛ ادّعا در انتظار و تشیّع کافی نیست؛ بلکه باید اقتدا کرد. راه اقتدا کردن، همان تهذیب نفس است. در این میان اخلاص در عمل، نقش به سزایی دارد.
اگر هر یک از منتظران، می‌توانند ثواب هزار تن از شهدای بدر را در کارنامة خود داشته باشند، واضح است که باید با آنان سنخیت داشته باشند؛ لذا اصلاح نفس و اخلاص در عمل، یکی از مهم‌ترین وظایف منتظران در دوران غیبت به شمار می‌رود.
امام ششم(ع) فرمود: «هر کس دوست دارد از یاران قائم باشد، باید در حالی که منتظر است، اعمال صالح انجام دهد و ورع پیشه کند».9
آری؛ از منتظران مصلح، جز این توقع نیست که از امام الگوپذیری کرده و خود نیز صالح باشند. در غیر این صورت وقتی سنخیتی میان این دو نباشد نسبتی هم، چه پیش از ظهور و چه پس از ظهور میان شیعه و امام برقرار نمی‌شود.
3. یاد امام
آنچه پایداری در راه انتظار را به دنبال دارد و منتظران را در کسب معرفت و پیروی از آن بزرگوار یاری می‌کند، پیوستگی و ارتباط مداوم با آن طبیب جان‌هاست.
یاد امام، در قالب‌های متعددی سفارش شده است؛ از جمله زمزمه کردن دعای عهد در چهل بامداد، دعا برای فرج امام زمان(ع)، صدقه دادن برای سلامتی حضرت، خواندن دعای ندبه و... به راستی وقتی آن امام مهربان، همیشه و همه جا به حال شیعیان خود نظر دارد و لحظه‌ای آنها را از یاد نمی‌برد، آیا رواست که دلدادگان روی او، به دنیا و تعلقات آن سرگرم شده، از آن عزیز، غافل و بی‌خبر بمانند؟ آیا راه و رسم دوستی و محبّت این نیست که در همه حال او را بر خود و دیگران مقدم بدارند؟
یکی از راه‌های به یاد امام بودن، تجدید عهد با آن بزرگوار است؛ بلکه از زیباترین جلوه‌های یاد امام مهدی(ع) در زندگی منتظران، آن است که هر روز با او تجدید عهد کرده، پیمان وفاداری ببندند و نیز استواری خود را بر آن عهد اعلام کنند. کسی که دعای عهد را پیوسته بخواند و از عمق جان به مضامین آن پایبند باشد، هرگز به سستی گرفتار نمی‌شود و در تحقق آرمان‌های امام و زمینه‌سازی برای ظهور آن بزرگوار، لحظه‌ای از پای نمی‌نشیند و به راستی، شایستة حضور در میدان یاری آن ذخیرة الهی خواهد بود.
امام صادق(ع) فرمود: «هر کس چهل بامداد خدا را با این عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبرش بیرون آورد [تا قائم(ع) را یاری دهد]... ».10
خلاصه اینکه باید روز و هفته و ماه و سال و تمام لحظات زندگیمان، از نام و یاد حضرت آکنده باشد.
پی نوشت ها :
1. بحارالانوار، ج 52، ص 125؛ کمال الدّین، شیخ صدوق، ج 1، ص 323، ح 7.
2. کافی، ثقـ［ الاسلام کلینی، ج 2، ص 222، ح 4؛ بحارالانوار، ج 72، ص 73.
3. بحارالانوار، ج 52، ص 125؛ المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، ج 1، ص 173، ح 146.
4. اعلام الوری، امین الاسلام فضل الله بن حسن طبرسی، ص 439؛ الصراط
المستقیم، علی بن یونس نباطی بیاضی، ج 2، ص 231؛ منتخب الانوار، ص 143.
5. احتجاج، ابومنصور احمد بن علی طبرسی، ج2، ص 317.
6. کمال الدّین، ج 2، باب 25، ح 8.
7. همان، باب 93، ح12، ص 171.
8. همان، ج 1، باب 25، ح3، ص 535.
9. غیبت نعمانی، محمد بن ابراهیم نعمانی، باب 11، ح 16، ص 207.
10. بحارالانوار، ج 53، ص 95.
